Skip to main content

Single Phase Preventer Connection | Circuit Diagram, Working & Price Guide

अगर आप 3 phase motor चलाते हैं – चाहे वो borewell pump हो या industrial motor – तो single phasing fault सबसे खतरनाक fault होता है। ऐसे में motor coil जल सकती है। इसी से बचाने के लिए हम इस्तेमाल करते हैं Single Phase Preventer (SPP)

Single phase preventer एक smart  relay device होती है जो 3-phase supply continuously monitor करती है। जैसे ही कोई phase गायब होता है (R, Y, या B), ये motor को automatically trip कर देती है ताकि motor damage न हो।

आज के blog में हम detail में समझेंगे कि एक Single Phase Preventer कैसे काम करता है और इसे सही तरीके से connect कैसे किया जाता है। हम step-by-step देखेंगे इसका connection diagram, समझेंगे इसका working principle, और जानेंगे Single Phase Preventer Price Range – ताकि आप best model चुन सकें।

साथ ही, हम discuss करेंगे GIC Single Phase Preventer Wiring Exampleinstallation precautions, और जरूरी safety rules जिनका हर electrician को ध्यान रखना चाहिए। अंत में, कुछ useful FAQs भी मिलेंगे जो आपकी wiring practice को और आसान बना देंगे।

Working Principle of Single Phase Preventer

Single Phase Preventer एक protective relay device है जो तीनों 3-phase voltages (R, Y, B) को continuously monitor करता है। जब तीनों phase balanced और available होते हैं, तो relay energized रहती है और motor को चलने देती है। लेकिन जैसे ही कोई एक phase गायब हो जाता है — relay coil de-energize होकर contact open कर देती है, जिससे motor trip होकर बंद हो जाती है।

इस तरह, यह device आपकी 3-phase motor को burn होने से बचाती है और ensures करती है कि motor सिर्फ healthy supply पर ही चले।

Main Functions of Single Phase Preventer

  • Phase Loss Protection: किसी भी phase के गायब होने पर motor को तुरंत OFF करता है।
  • Phase Unbalance Detection: अगर voltage unbalance होता है तो warning या tripping देता है।
  • Reverse Phase Sequence Protection: (कुछ advanced models में) गलत phase sequence detect करके motor को reverse चलने से रोकता है।

Single Phase Preventer Connection

Single Phase Preventer Connection बहुत simple होता है, लेकिन इसे सही तरीके से करना ज़रूरी है ताकि protection 100% काम करे। यह device सीधे आपके motor starter panel में install होता है — जहां से motor को supply दी जाती है।

Gic single phase preventer wiring diagram

अब बात करते हैं Connection Points की

ऊपर की side पर आपको तीन terminals दिखेंगे — R, Y, और B
इन पर 3-phase input supply connect होती है।
यह preventer इन तीनों phase को sense करता है और check करता है कि supply balanced है या नहीं।

नीचे की side पर तीन terminals हैं — 15, 16 और 18
इनमें से 15 और 18 हमारे output relay contacts हैं,
जो आमतौर पर contactor coil या control circuit से connect किए जाते हैं।

अगर आपकी supply ठीक है तो preventer पर दिया गया LED indicator (ON/Healthy) steady glow करेगा।
लेकिन अगर कोई phase loss, unbalance या sequence error आता है,
तो LED indicator blink या OFF हो जाता है।

अब देखिए यहाँ पर एक indicator दिया गया है — जब तीनों phase (R, Y, B) ठीक हैं, तो indicator continuously ON रहती है। इसका मतलब system बिल्कुल normal है अगर किसी एक phase की supply चली जाती है, तो indicator OFF हो जाती है। इसका मतलब है — आपकी supply में phase missing है जब किसी phase का voltage ज़्यादा या कम होता है (unbalance condition), तो indicator तेज़ी से blink करती है अगर phase sequence गलत है (जैसे R-Y-B की जगह R-B-Y), तो indicator धीरे-धीरे blink करेगी

इस तरह ये device आपकी motor को phase-related faults से protect करता है और system को safe रखता है

Single Phase Preventer Price in India

भारत में Single Phase Preventer की कीमत उसके ब्रांड, फीचर्स और  मोटर रेटिंग पर निर्भर करती है।
अगर आप एक basic preventer लेना चाहते हैं जो सिर्फ phase loss protection देता है, तो उसकी कीमत लगभग ₹300 से ₹500 तक होती है।

BrandModelApprox. Price (₹)Feature
GICSP-3P₹600–₹900Compact, LED indicators
Siemens3UG4622₹1200–₹1800Advanced phase monitoring
L&TCS94113₹700–₹1000Reliable for panel use
MinilecPLN-1₹800–₹1100Industrial grade protection

Note: Price depends on model, load capacity, and voltage rating.

Safety Precautions Before Installation

Single Phase Preventer लगाने से पहले कुछ ज़रूरी Safety Precautions को ध्यान में रखना बहुत आवश्यक है। सबसे पहले हमेशा main  power supply को पूरी तरह OFF करें और voltage tester से verify करें कि supply बंद है। Installation के दौरान केवल insulated tools का उपयोग करें ताकि किसी भी accidental shock से बचा जा सके। अब सही phase पहचानना भी जरूरी है — R, Y और B phase को multimeter से check करें, क्योंकि गलत phase sequence से preventer “SEQ FAULT” दिखा सकता है।

सभी connections को ठीक से tighten करें, क्योंकि loose terminals से heating या sparking हो सकती है। Control panel और मोटर की proper earthing करना न भूलें; IS 3043:2018 के अनुसार earthing resistance ideally 1 ohm से कम होना चाहिए। Input और output wiring के लिए wire size हमेशा load के अनुसार चुनें ताकि overheat या overload की समस्या न हो।

Single Phase Preventer को हमेशा सूखी और धूल-मिट्टी रहित जगह पर mount करें। Installation के बाद insulation resistance test (megger test) जरूर करें ताकि leakage current का कोई खतरा न रहे। Output  relay के load limit को भी check करें; ज्यादा load सीधे preventer पर न डालें, बल्कि contactor के जरिए control करें। अंत में, testing के दौरान power ON करते समय safe distance बनाए रखें — इससे आपकी safety और system दोनों सुरक्षित रहेंगे।

Conclusion

Single Phase Preventer एक छोटा लेकिन बेहद महत्वपूर्ण डिवाइस है जो आपकी मोटर को phase loss, phase reversal और voltage unbalance जैसी faults से बचाता है। सही connection और installation के साथ यह लंबे समय तक reliable protection देता है। Installation के दौरान हमेशा safety precautions का पालन करें और wiring को diagram के अनुसार ही करें।

आशा है अब आपको Single Phase Preventer Connection, Working Principle और Safety Tips की पूरी जानकारी मिल गई होगी। अगर आप electrical field में नए हैं, तो इस तरह के protective devices को समझना और सही तरीके से लगाना आपके काम को और सुरक्षित बनाएगा।

Comments

Popular posts from this blog

नेपालका कलाकृतिहरु

नेपालका कलाकृतिहरू   नेपाली कलालाई विशेषतः चार भागमा वर्गीकरण गरिएको पाइन्छ : वास्तुकला, चित्रकला, मूर्तिकला र काष्ठकला  ।   (क) वास्तुकला • वासस्थान सम्बन्धी कलालाई वास्तुकला भनिन्छ । प्यागोडा शैली (छाने शैली), शिखर शैली, चैत्य, मुगल, गुम्वज शैली आदि यसका प्रचलित नमुना हुन्  ।  • वास्तुशैली एवम् कलाको दृष्टिबाट नपोलका मन्दिरहरूलाइ निम्न तीन पक्रारमा विभाजन गरिएको पाइन्छ : → प्यागोडा शैली (छाने शैली)  → शिखर शैली  → मिश्रीत शैली    प्यागोडा शैली (छाने शैली)  मन्दिरको बीचको भागखोक्रो छाडी तहतह परेको छानाहरू बनाइ निर्माण गरिएका मन्दिरहरूलाई प्यागोडा शैली (छाने शैली) भनिन्छ । यस्ता मन्दिर प्राङ्गणमा कलात्मक वस्तुहरू हुन्छन् भने टुँडाल र तोरणको प्रयोग गरिएको हुन्छ । पशुपतिनाथ मन्दिर, चाँगुनारायण, न्यातपोल, भक्तपुर आदि प्यागोडा शैलीका मन्दिरहरू हुन्  ।    शिखर शैली सुलुत्त परेर माथि चुलिँदै गएका झलक्क हेर्दा शिखरजस्तो देखिने छाना नबनाईकन मन्दिर निर्माण गर्ने कार्यलाई वास्तुकलामा शिखर शैली भन्ने गर...

नेपालमा जातजाति

नेपालमा जातजाती नेपाली बृहत शब्दकोषका अनुसार वंशपरम्परा, धर्म, गुण, आकृति, वासस्थान आदिका आधारमा विभाजित मनुष्यको वर्गलाई जात भनिन्छ भने शारीरिक बनावट आकार, प्रकार गुण, स्वभाव आदिका आधारमा छुट्टीने वा चिनिने जातीय विभाग, समूह वा वर्गलाई जाति भनिन्छ । यस्ता जात जातिले आफ्नै विशेष प्रकारका धर्म, नियम, संस्कारको पालना गरेका हुन्छन् । सामान्यतया यस्ता जातजातिको छुट्टै भाषा, भेषभुषा हुन्छ । वैवाहिक सम्बन्ध एउटै जातजाति भित्र हुने गर्दछ । नेपालमा विभिन्न प्रकारका जातजातिहरूको बसोवास भएको छ । त्यसैले नेपाली समाजलाई वहुल समाजको रूपमा चिनिन्छ । नेपालमा भएका जातजातिहरूलाई ब्राह्मण, क्षेत्री, वैश्य र सुद्र गरी ४ भागमा वर्गीकरण गरेको छ  ।    आदिवासी/जनजाति  आदिबासी जनजाति उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठान ऐन, २०५८ अनुसार “आदिबासी जनजाति भन्नाले आफ्नो मातृभाषा र परम्परागत रीतिरिवाज, छुट्टै सांस्कृतिक पहिचान, सामाजिक संरचना र लिखित वा अलिखित इतिहास भएको अनुसूची बमोजिमको जाति वा समुदाय सम्झनु पर्दछ  ।” जनजातिका विशेषताहरूलाई बुँदागत रूपमा भन्दाः  • जसको छुट्टै आफ्नै ...

नेपालमा प्रचलित प्रथाहरु

नेपालमा प्रचलित केही प्रथाहरू    दास प्रथाः मालिकको किनबेचका आधारमा आजीवन पराश्रयी भएर काममा जोतिने नोकर वा कमारोलाई दास भनिन्छ । यसरी हुनेखाने वर्गले नहुने वर्ग उपर उनीहरूको विवशता (मजवुरी) को फाइदा उठाएर शोषण गर्ने गरिन्छ । यो प्रथा परापूर्व काल देखि चलिआएको हो । यसको उन्मुलन गर्ने धेरै प्रयास भएपनि चन्द्र शमशेरले वि.स. १९८१ मा दास प्रथाको अन्त्य गर्ने घोषणा गरेका थिए । उक्त घोषणा वि.स. १९८१ देखि कार्यान्वयन भई वि.सं. १९८२ वैशाख १ मा दास प्रथाको अन्त्य भएको घोषणा गरिएको थियो । दास दासीको व्यवस्थापन गर्न तत्कालीन समयमा रू ३६ लाख ७० हजार पशुपतिको गुठीबाट लिइएको थियो । त्यसवेला दास दासीका मालिकलाई राज्यले रकम भुक्तानी गरी मालिकले उदारतापूर्वक मुक्त गरेको, भागेको र आफै मुक्त भएको समेत करिब ५७,८९० जना दासत्व बाट मुक्त भएका थिए  ।    सती प्रथाः आफ्नो पतिको मृत्यु पश्चात पत्नीले पतिकै शवसँग जलेर मृत्युवरण गर्ने प्रथालाई सती प्रथा भनिन्छ । पतिको मृत्यु पश्चात पत्नीलाई विभिन्न लाञ्छना लाग्ने डरले पत्नीहरू यस्तो कुरीति अंगाल्ने गर्दथे । यस्तो कारूणिक प्रथा ...